چگونه می‌توان منتقد شد؟! به قلم آقای رضا آشفته

چگونه می‌توان منتقد شد؟!موضوع:ادبی و هنری

به استقبال نقد بروید رضا آشفته نمایش خوب چگونه نمایشی است؟! این که همه ما بعد از دیدن یک نمایش در پاسخ به پرسش دیگران که نمایش چطور بود؟! می‌گوییم نمایشی خوب بود یا بد. این خوب و بد بودن بر پایه چه میزان، معیار و متر و سنجشی صورت می‌گیرد. مطمئناً در نگاه اول همه بر پایه احساس، ذوق، سلیقه و جوششی که از کار در آنان تولید شده به قضاوت می‌پردازند. یعنی این که احتمال دارد با آن که پاسخ ما به آن پرسش، "نمایش بد بود"، باشد اما نمایشی به خاطر رعایت بسیاری از معیارهای زیبایی‌شناسانه، بیان حرف‌های به روز و محتوای در خور تأمل و ارائه یک سبک و شیوه خلاقه و نوآورانه، در ردیف نمایش‌های خوب قرار بگیرد. پس چرا این قضاوت به بیراهه رفته است. آیا بازتاب اولیه که بر پایه احساس و سلیقه است، می‌تواند میزان مطمئنی برای داوری و سنجش یک نمایش باشد. چگونه می‌توان این احساس و داوری عجولانه را پس زد؟ چه چیزی می‌تواند جایگزین آن باشد تا یک داوری درست صورت گیرد؟ مطمئناً داوری درست پس از دیدن یک اثر هنری، در این جا با تمرکز روی نمایش صورت نمی‌گیرد، بلکه باید خلوتی، تأملی و تفکری پیرامون آن نمایش اتفاق بیفتد. هنر فکر کردن و تمرکز بر روی تمام عناصر و فراز و نشیب یک نمایش، ما را به یک داوری درست و درست‌تر خواهد کشانید. در این جا دیگر کلمات بد و خوب به پس رانده می‌شود و آنگاه می‌توان با تأویل، تفسیر و تحلیل درباره تمام این موارد فکر خود را بیان کرد. آنگاه درمی‌یابیم که چه عجولانه و احساسی با یک اثر برخورد کرده‌ایم و چقدر هم به بیراهه رفته‌ایم، در صورتی که با کمی حوصله و تدبر می‌توان به بازاندیشی و بازخوانی یک اثر نمایشی پرداخت. حتی در این جا نیاز به سواد دراماتیک نیست، هرچند در صورت داشتن این مهم قضاوت، مسلح به واژگان و اصطلاحات نمایشی و یک زبان گویای منتقدانه و تحلیلی خواهد شد. به این ترتیب همه ما می‌توانیم تبدیل به منتقدان و تحلیل‌گران برازنده‌ای شویم که با درک و درایت والا به قضاوت پیرامون آثار نمایشی می‌پردازیم. می‌توانیم بی آنکه قضاوتمان را به کلمات خوب و بد و یا چیزی مابین این دو مختصر کنیم، ساعت‌ها و دقیقه‌ها درباره یک اثر نمایشی حرف بزنیم، و یا از آن مهم‌تر در این باره قلم‌فرسایی کنیم. به خصوص در زمانه حاضر که اکثر تماشاگران از اینترنت و وبلاگ خصوصی بهره‌مند هستند، می‌توانند تمام این نکته نظرات دریافت شده از یک کار را در آنجا درج کنند. اگر روزی برسد که تمام تماشاگران نظرات خود را درباره تمام آثار دیده شده در وبلاگ‌های خود منعکس کنند، این نگاه منتقدانه و تحلیل‌گرایانه تمام عوامل و دست‌اندرکاران تئاتری را به سراغ این نکته رهنمون خواهد کرد که حالا باید خیلی دقیق‌تر از پیش پا به صحنه بگذارند، چون هر تماشاگر با حوصله و دقت درباره این اثر و تمام پیچیدگی‌ها، لفافه‌ها، تاریک و روشن، احساسات و تفکرات و غیره آن خواهد نوشت. هنر نوشتن زیباترین هنری است که همه آدم‌ها با هر میزان سواد و درایتی از عهده آن برخواهند آمد. البته بسته به میزان تمرین کردن در این مورد، پیچش و نوازش قلم هم رفته رفته بیشتر خواهد شد، و آن وقت همین هنرنمایی خصوصی پس از چندی تبدیل به نگارش دقیق‌تر و به اصطلاح حرفه‌ای‌تر خواهد شد. شاید بسیاری از دوستان و آشنایان بوده‌اند که دوست داشته‌اند بدانند که چطور می‌شود منتقد تئاتر شد. آیا ضرورتی به رفتن به دانشکده تئاتر هست یا نه؟ منتقد فردی است که باحوصله، ظرافت و دقت می‌بیند. پس از آن با تأمل و درایت به آنچه دیده است، می‌اندیشد. سر آخر نتایج این دیدن و فکر کردن را با قلم بر کاغذ (یا وبلاگ و سایت) منعکس می‌کند. بازتاب این دیدن را می‌توان نقد نمایش یا تحلیل نمایش تلقی کرد. منتقد سره را از ناسره جدا خواهد کرد و آن قدر دقیق به این کار می‌پردازد که اصطلاحاً گفته می‌شود او مو را از ماست بیرون می‌کشد! برای آن که منتقد به زبان علمی نزدیک‌تر شود، نیاز به مطالعه شدید هنری، به ویژه کتب تئاتری هست. مسلح شدن به یک نگاه زیبایی‌شناسانه نیز در این مطالعات ممکن می‌شود. کتاب‌هایی که مربوط به تاریخ تئاتر، ‌کارگردانی، ‌نمایشنامه‌نویسی، بازیگری، طراحی نور، گریم، صحنه و لباس، موسیقی نمایش، نقد و تحلیل، سبک‌ها و شیوه‌های نمایشی، گونه‌های نمایشی در ایران و سراسر جهان، نمایش‌های صحنه‌ای، تله تئاتر، عروسکی و غیره و غیره باشد، هر یک به گونه‌ای سواد بصری و دراماتیک منتقد را بالاتر خواهد برد. البته این راه و مسیر فردی است که می‌خواهد در مقام منتقد حرفه‌ای در روزنامه‌ها، مجلات، رادیو و تلویزیون و از طریق کتاب و اینترنت مقالات و نقدهای خود را در اختیار همگان قرار دهد. او که به دنبال بیان نظرات شخصی خود است، با یک مطالعه معمولی نیز می‌تواند از عهده این مهم بر‌آید. اما یک منتقد حرفه‌ای علاوه بر موارد موردنظر، باید به روانشناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ، فلسفه، دین، عرفان، اقتصاد، سیاست، علوم پایه، پزشکی و روان پزشکی در حد لازم آگاه باشد. چون در هر نمایش مسایل و دغدغه‌هایی مطرح می‌شود که به همین علوم متنوع گره می‌خورند، وظیفه منتقد هم گره‌گشایی است و به روشن شدن یک وضعیت برای همگان می‌پردازد. بنابراین هرچه میزان اطلاعات و قدرت نقد و تحلیل منتقد فزونی یابد، مقاله و نگارشش نیز با آب و تاب بیشتری در اختیار خوانندگان قرار خواهد گرفت. بنابراین هر کسی این توانایی را دارد که نه تنها درباره هنر نمایش که درباره هر اثر هنری، صحبت و قلمفرسایی کند. این که در دنیا انواع نقد ادبی می‌شناسیم، به دلیل گستردگی نقد است. نقد روانشناسانه، نقد جامعه شناسانه، نقد تاریخی و اخلاقی، نقد ساختارگرایانه، نقد پسا ساختارگرایانه، نقد فمنیستی، نقد مارکسیستی و غیره. همه این عناوین دلالت بر انواع و اقسام نقد دارد که صاحب‌نظران را به سوی خود کشانده است. حتی فلاسفه نیز به تئاتر نظر داشته‌اند و از فن شعر ارسطو که به طور مفصل به تراژدی و کمدی در یونان باستان می‌پردازد، تا نظرات هایدگر، شوپنهاور، نیچه و دیگران تئاتر از جایگاه معتبری در مباحث اندیشگانی برخوردار بوده است. همه می‌توانند درباره هر اثر هنری و به ویژه نمایش اظهارنظر کنند، اما اظهارنظری سندیت‌یافته‌تر است که با پرهیز از واژگان دم دستی -خوب و بد و متوسط- به سمت نگاه تحلیلی و اندیشمند سوق پیدا کند. اگر همین خوب و بد در اظهارنظر به طور غیرمستقیم بیان شود، دلالت بر تیزهوشی صاحب‌نظر و نگاه منتقدانه‌اش خواهد کرد. اگر بیاموزیم که درباره هر پدیده‌ای بنابر شناخت و آگاهی اظهارنظر کنیم، آنگاه جامعه را با انتظارات بالاتر و بیشتری روبه‌رو خواهیم کرد. سکوت و حرف نزدن در این شرایط به نفع هیچ یک از ما نیست. اگر کارگردان و گروه‌های اجرای نمایش بدانند که دیگران درباره اثرشان اظهارنظر می‌کنند آن وقت با آگاهی بیشتری آثار خود را تولید خواهند کرد. بی‌توجهی ما را به سوی مصرف تکراری آثار تولیدی سوق می‌دهد و این خطایی است که نه به نفع جامعه هنری است و نه مخاطبان آن. باید روز به روز بر دامنه خلاقیت، نوآوری و اندیشه‌ورزی گروه‌های هنری افزوده شود، تا متقابلاً مخاطبان نیز با بینش و نگاه آرمانی‌تری همسو با پدیده‌ها و اتفاقات جامعه خود وارد میدان شوند. جامعه پیشرفته و متعالی همواره با مباحث و مجادلات اندیشگانی رودررو می‌شود و ماحصل آن دانش بالای افراد آن جامعه خواهد شد. پس از نقد و اظهارنظر درباره آثار نمایشی، خود را دریغ نکنید.     سایت شعرنو:   http://shereno.com/

نوشته شده در دوشنبه 30 اردیبهشت 1387 - 18:05:53 ارسال از رضا آشفته