گـــــروه آمـــوزش و پـرورش - معلم

گـــــــروه آمـــوزش و پــــرورش

 

 

مقاله های علمـــــــی درباره مدیـــــریت

 

 

 و آمــــــوزش و پـــــــرورش

 

   معلم پژوهنده  

معلم پژوهنده به هر معلم یا دست‌اندرکار آموزش و پرورش گفته می‌شود که به نحوی با مسائل آموزش و پرورش سروکار دارد و علاقه‌مند است برای بهسازی و اصلاح وضعیت نامطلوب به اقدام‌های علمی (اقدام پژوهی) دست بزند تا نتیجه آن منجر به تغییر و اصلاح وضعیت گردد. در طول هفت‌سال برگزاری برنامه معلم پژوهنده تلاش مسئولان و دست‌اندرکاران براین بوده است که ضرورت و اهمیت فلسفه و روش اقدام‌پژوهی را به آگاهی معلمان و دیگر کارکنان آموزش و پرورش کشور برسانند و اقداماتی از قبیل انتشار انتشار فراخوان، تدوین و انتشار جزوه‌های علمی و نشر خبرنامه ویژه معلمان پژوهنده، هماهنگی و همکاری در برگزاری همایش‌های گوناگون در استان‌هایی سراسر کشور، تألیف کتاب ویژه اقدام پژوهی، برگزاری کلاس‌های آموزش ضمن خدمت برای معلمان علاقه‌مند و فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی انجام گرفته است که در استقبال گسترده فرهنگیان مؤثر بوده است

 

 

نقش پژوهش در تدریس

نویسنده : دکتر محسن شیرعلی

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مبارکه

                    مقدمه:

بطور کلی آموزش و پرورش به عنوان یکی از عظیم‎ترین و فراگیرترین نهادهای اجتماعی شناخته شده است که اکثر مردم به نوعی با آن در ارتباط می‎باشند. آموزش و پرورش منشاء بالقوة تغییرات مهم و ارزشمند در تمامی ابعاد مختلف زندگی افراد و جامعه می‎باشد. با توجه به این گستره و اهمیت و با توجه به پیچیدگی حاکم بر فعالیت‎های آموزشی، مشخص می‎شود که اداره مطلوب سازمانهای آموزشی کاملاً وابسته به انجام فعالیت‎هایی است که به صورتی دقیق و منظم در پرتو فعالیت‎های علمی و پژوهشی تدارک دیده شده باشند. با توجه به این حساسیت است که در نظام تعلیم و تربیت، هیچ تصمیم و برنامه فراگیری نباید قبل از تأیید صحت و درستی آن به مرحلة اجرا در آید. این تأیید عموماً از طریق استفاده از روشهای علمی،  قابل دسترسی است.

برای کنترل، نظارت و ارزشیابی، فعالیت‎های این نهاد گسترده و پیچیده و همچنین حصول اطمینان از صحت اجرای برنامه‎های آن، شیوه‎ها و تدابیر قابل اتکایی وجود دارد که مهمترین آنها «پژوهش» می‎باشد. ضرورت و اهمیت «پژوهش» در نظام آموزش و پرورش احساس شده و حمایت بیشتری را می‎طلبد. در این مقاله، ابتدا برخی از کلمات و اصطلاحات کلیدی تعریف شده و سپس به نقش پژوهش در تدریس پرداخته می‎شود.

- دیوئی (Dewey)[1][1][1] (1933) در کتاب «چگونه ما فکر می‎کنیم» می‎گوید : اولین مرحلة تحقیق احساس وجود یک «مشکل» است به این معنی که پژوهشگر، در کار خویش با «مانع» یا «مشکلی» روبرو گردیده است که در حل آن ابهام یا تردید دارد. (4)

- تحقیق علمی یک عمل دستوری است و هدف آن کشف حقیقت درباره موضوعی است که مورد تحقیق واقع می‎شود. حقیقت علمی یک آگاهی Information واقعی و عینی از علل و آثار پدیده‎ها و ارتباط آنها با همدیگر است. چنین حقیقتی یک واقعه Fact یا یک قانون علمی خوانده می‎شود. تحقیق علمی حرکتی است از حالت علم کمتر به حالت علم بیشتر از مجهول به معلوم.

این حرکت شامل مراحل مشخصی است که به ترتیب خاص و هر یک با روش معین انجام می‎گیرد. (7)

- استن هاوس Esten Haves (1981) : هر کاوش و پرسش-پاسخ نظام‎مند که در معرض قضاوت عموم قرار گیرد یک تحقیق است. زمانی عمل معلم یک کار تحقیقی محسوب می‎شود که او نسبت به عمل تدریس کلاس خویش بازتابی عمل کند. (2)

- تحقیق و پژوهش در تعلیم و تربیت، به مجموعه فعالیتهایی اطلاق می‎شود که از طریق آن و با عنایت به اصول و روشهای علمی، پدیده آموزشی وتربیتی، مورد پژوهش قرار می‎گیرد و هدف آن کشف اصول کلی یا تفسیر رفتاری است که از آن برای تبیین، کنترل و پیش‎بینی رویدادهای آموزشی استفاده می‎شود. (1)

- گی Gay [2][2][2] (1990) پژوهش در آموزش و پرورش را کاربرد منظم روشهای علمی به منظور مطالعة مسائل و مشکلات آموزشی تعریف کرده است. (2)

- لیندرایف Lynderaife (1992) عقیده دارد : ما معلمان نمی‎توانیم خود را در کلاسهای درس منزوی کنیم. ما باید بطور مستمر از خود بپرسیم که چه می‎کنیم؟ چگونه آن را انجام می‎دهیم؟ و چرا؟ ما باید به یادداشت‎برداری از عمل تدریس خود ادامه دهیم. چنین معلمی بوسیله بازتاب دائمی و بکار گرفتن نظام‎مند مراحل علمی و عملی، با مشاوران وهمکاران منتقد، آگاه و علاقمند به پژوهش خود به تبادل نظر می‎پردازد و با آنهادرباره تجزیه و تحلیل مسائل کلاس درس تبادل نظر می‎کند. (2)

- تدریس : عمل تدریس یک سلسله فعالیتهای مرتب و منظم، هدفدار و از پیش طراحی شده است. فعالیتی که هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری است. فعالیتی که به صورت تعامل و رفتار متقابل بین معلم و فراگیر جریان دارد. یعنی ویژگی‎ها ورفتار معلم بر قعالیتها و اعمال شاگردان تأثیر می‎گذارد و بالعکس از ویژگی‎ها و رفتارهای آنان متأثر می‎شود.

                                                  

- معلمی و تدریس فعالیتی است عامدانه و از قبل برنامه‎ریزی شده، برای تهیه وتدارک شرایط و موقعیت‎هایی که در طی آن شرایط و موقعیت‎ها، افزایش مهارت خاص و یا پیشرفت و رشد اعتبار و منزلت انسانی افراد تحت تعلیم مد نظر است، به گونه‎ای که افراد تحت تعلیم بتوانند از سطحی که در آن قرار دارند به سطوح بالاتری از توانایی در زمینه‎های دانشی، اعتقادی، ادراکی و ارزشی ارتقاء یابند.

فلمینگ C.M.Fleming[3][3][3] (1968) در کتاب معروف خود، درتجزیه و تحلیل روانی فرآیند تدریس بیان می‎کند که: به نظر من مهمترین مسأله در بحث تدریس توجه به سطح توانایی معلمان برای شغل معلمی است و اینکه آیا معلمین می‎توانند به این فعالیت عمدی و از روی قصد، سرعت و تحول ببخشند و به هدفهای مورد نظر دست یابند؟ (3)

سطح توانایی معلمان و یا به عبارتی استاندارد توانایی لازم برای شغل و حرفة معلمی از کشوری نسبت به کشور دیگر و از نظام آموزشی یک ملت به ملت دیگر متفاوت است و علاوه بر این ماهیت و محتوای این فعالیت نیز متفاوت خواهد بود. معلم باید پیوسته در حال آموختن باشد و مهمتر اینکه باید خود به آنچه آموزش می‎دهد عمل کند. در گذشته روش آموزش بعضاً، مبتنی بر حفظ کردن مطالب و انگیزة آن ترس از کیفر و اخراج بود، اما در شرایط کنونی بایستی آموزش بر عمل و تعقل جمعی استوار باشد و بر آنها بحث و پژوهش حاکم شود، ووظیفه‎شناسی، عشق به کار و لذت آموختن بارور گردد.

ریان Ryan[4][4][4] و همکاران او در سال 1960 مطالعاتی پیرامون تشخیص و تعیین عوامل و نشانه‎های موجود در تدریس مؤثر (کارا) به عمل آوردند.‌ آنها در این مطالعات به سه دسته از عوامل همراه با جنبه‎های مثبت و منفی آنها اشاره کرده‎اند که عبارتند از :

الف) ارتباط گرم و صمیمی همراه بادرک و فهم، در مقابل ارتباط سرد (بی توجهی) و بدور از فهم.

ب) فعالیت سازماندهی شده و با برنامه، درمقابل بی‎برنامگی.

ج) برانگیختن (فعالیت برانگیزاننده) و فعالیت تخیلی،  در مقابل افسردگی (گرفتگی و بی خیالی) و عادی بودن. (3)

معلمانی که در فعالیت تدریس خود به قطب مثبت این جریان نزدیک‎تر هستند نسبت به معلمانی که به قطب منفی آن تمایل دارند، بسیار فعال‎تر ومؤثرتر عمل خواهد کرد که البته حرکت به سمت مثبت بدون مطالعه و پژوهش در تمامی موارد فوق امکان پذیر نخواهد بود.

وظیفه معلم تاکنون نه تنها راهنمایی و جهت‎دهی با حرارت و جذابیت، ادراکات شاگردان بوسیلة ارضا نیازهای روانی آنها، و تغییر الگوهای تصور از خود، در آنها بوده است. بلکه آنها مسئول تجزیه و تحلیل محتوا و مواد آموزشی و موضوعاتی هستند که آن را تعلیم می‎دهند. معلم به عنوان یک تکنسین باید موفقیت و یا عدم موفقیت، تلاش‎های تربیتی را ارزیابی نماید و به عنوان یک مدیر بایستی پیچیدگی‎ها و مشکلات سر راه تلاش‎های تربیتی را حل وفصل نماید. عده‎ای معلمان را با هنرمندان مقایسه می‎کنند و عده‎ای به آنها لقب مهندسان اجتماعی می‎دهند. معلم صنعت‎گر و تکنسین است، که با دو عنصر عقل و تجربه، فرآیند یادگیری را هدایت می‎کند. یک صنعتگر همانگونه که آهن آلات و عناصر مربوط را پرداخت و آرایش می‎کند، یک معلم باید با مهارت خود، استعداد و قدرت فراگیری شاگردان را تقویت و اصلاح نماید.

معلمان علایق و تمایلات دانش‎آموزان را بایستی صیقل دهند و در انتخاب روشهای تدریس نیز همین توجه را مبذول دارند. یک معلم بایستی شاگردان را مشاهده نماید، به آنها ایمان داشته باشد، آنها را شایسته مطالعه بداند و اینکه آنها را دائماً در معرض تغییر و تحول قرار دهد. یک معلم مخصوصاً در ارتباط با تدریس مواد درسی، باید آن را تجزیه و تحلیل کند، سازماندهی کند و محتوای آن را کشف نماید و مواد درسی را در مجموعه‎ای ارائه کند که بصیرت و درک فهم را میسر سازد. برای این منظور معلم بایستی به موارد زیر توجه داشته باشد:

• استفاده از تحقیقات تربیتی
• توجه به آموزش (فراگیری)
• توجه به نقش موقعیت سنی در آموختن
• کشف درک و فراگیری (3)

و برای انجام هر کدام از موارد فوق نیاز به پژوهش و مطالعه به روز و جدید احساس می‎گردد. مطالعة تحقیقات و انجام پژوهش توسط معلمین، انقلاب‎های تربیتی مهمی در مدارس کشورها بوجود آورده و می‎آورد و از عوامل مهم ایجاد آگاهی‎های فراوان در معلمین نسبت به کار خودشان بوده است.

در سال 1976 وزارت آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ ژاپن در جهت مهیاسازی هرچه بیشتر امکانات تحقیقات آموزشی برای معلمان مدارسی تحت عنوان: «مدارس تحقیق و توسعه» دایر نمود و به دنبال آن اقدامات و تدابیری اتخاذ شد تا دامنه فعالیت‎های پژوهشی معلمان را در عرصه مدارس گسترش دهد. در حال حاضر گروه کثیری از معلمان چه به صورت انفرادی و چه به صورت گروهی درگیر نوعی از فعالیت‎های تحقیقاتی در حدود 500 واحد تحقیقات تربیتی هستند. در آلمان و انگلستان نیز سیاست تحقیقات آموزشی بر این امر استوار است که از وجود معلمان و دبیرانی که از قدرت خلاقیت و روحیة جستجوگرانه وسیعتری، به خصوص در مورد نوآوری آموزشی برخوردارند به عنوان معلمان محقق استفاده می‎شود. (2) در کشور ما نیز از سال 1367 شورای تحقیقات وزارت آموزش و پرورش شکل گرفت و در سال 1369 نیز آئین نامه تشکیل شوراهای تحقیقات استان‎ها به تصویب رسید و پژوهش و تحقیق به عنوان یک استراتژی برای دستیابی به آرمانهای تعلیم و تربیت و حل معضلات و مشکلات آموزش و پرورش مورد توجه قرار گرفت. (2)

                                         

اهمیت، فواید و نقش پژوهش در تدریس

با توجه به تعاریف و تاریخچة فوق الذکر، در زیر برخی از فواید و نقشهای پژوهش در تدریس عنوان می‎گردد :

- روش تدریس باید متناسب با اهداف عالی و اصول آموزش و پرورش، و خصوصیات شاگردان انتخاب شود، زیرا وظیفه اساسی معلم فقط درس دادن و پس گرفتن درس نیست، بلکه مهمترین وظیفه او همکاری و راهنمایی یکایک دانش‎آموزان برای رسیدن به هدفهای مطلوب تعلیم و تربیت است و همچنین لازم است معلم بر مطالبی که تدریس می‎کند مسلط باشد، برای تحقق چنین منظوری باید مطالعه مستمر و دائم داشته باشد. همیشه بر آگاهی‎های خود بیفزاید، او باید در زمینه کار خود با یافته‎های جدید در ارتباط دائم باشد. اگر معلمی از این امر غافل شود، درامر تدریس ناچار از تکرار مکررات خواهد بود. مطالعة دائم وپژوهش برای معلم بیش از هر کس دیگری لازم و ضروری است. (5)

- یافته‎های پژوهشی در شناسایی نقاط کور و موقعیت‎های مبهم و نامشخص به برنامه‎ریزان و سایر عوامل نظام آموزشی کمک قابل توجهی می‎کنند و موجب می‎گردد تا آنان با بینشی وسیع‎تر و عمیق‎تر درباره برنامه‎های آموزشی اظهارنظر و تصمیم‎گیری کنند. همچنین مجریان نظام می‎توانند با استفاده از فعالیت‎های پژوهشی میزان کارآمدی اجزای مختلف فعالیت‎هایشان را مشخص کرده و از این طریق درتکمیل و اصلاح آن بکوشند و در نهایت مطالبی که معلم بایستی تدریس نماید بدون اشکال و صحیح‎تر ارائه خواهند شد.

چرا که هدف اصلی پژوهش در آموزش و پرورش، کشف حقیقت‎های تازه (نوآوری) و استفاده از آن در حل مسائل عمدة تعلیم و تربیت است.

- معلمان در تماس نزدیکتری با وضعیت ملموس دنیای تعلیم و تربیت هستند بنابراین می‎توانند در امر پژوهش‎های آموزشی مشارکت مسئولانه و پرثمری داشته باشند. چون بسیاری از نقاط قوت و ضعف مواد آموزشی از طریق پژوهش‎های معلمین مشخص و آشکار می‎گردند.

- با توجه به اینکه برنامه‎ها و فعالیت‎هایی که مبتنی بر چارچوب علمی و پژوهشی باشند، در گذر زمان کمتر دچار نوسان و تغییر می‎شوند و با ثبات‎تر و پایدارتر باقی می‎مانند، معلم می‎تواند از تغییرات زودهنگام مباحث درسی و روش تدریس خود جلوگیری نماید.

- هر برنامة فراگیر آموزشی جهت شکوفایی خود، تقریباً به یک دهة زمانی نیاز دارد. حال در نظر بگیرید که برنامه‎ای در آموزش و پرورش بدون یک بررسی دقیق و جدی و صرفاً بر اساس سلیقة شخصی به مرحله اجرا در آید. این برنامه اگر نتایج نامطلوبی به دنبال آورد امکان شناسایی این نتایج در کوتاه مدت به آسانی میسر نخواهد بود در حالی که از همان ابتدا تأثیرات سوء خود را بر پیکرة نظام آموزشی خواهد گذاشت. برای مصون ماندن از این نگرانی‎ها به عنوان یک راه حل مؤثر، می‎توان ضرورت و صحت برنامه‎ها را قبل از اجرا به محک آزمون و پژوهش سپرد و در حین اجرا و پس از آن با توجه به اهداف مورد نظر به ارزشیابی آنها پرداخت.

- در تدریس متغیرهای متفاوتی تأثیرگذار هستند که معلم با دستکاری و کنترل متغیرهای مختلف وضعیتی بوجود می‎آورد که یادگیری حاصل شود. اگر معلم نتواند همه متغیرهای دخیل را تحت کنترل قرار دهد، اما شناختن چنین عواملی او را قادر خواهد ساخت که در تنظیم فعالیت‎های تدریس، تصمیمی آگاهانه بگیرد اگر معلم از نظریه‎های تدریس، یادگیری، شناخت دقیق و علمی داشته باشد، قوی‎تر و دقیق‎تر می‎تواند در ایجاد وضعیت مطلوب یادگیری، فعالیت کند.

- معلم آگاه به کمک دانش و اطلاعاتی که کسب می‎کند، تلاش می‎کند تا در تحرک و پویایی جامعه خود به سوی پیشرفت سهمی مؤثر داشته باشد. معلم آگاه با تأکید بر تاریخ و فرهنگ جامعه، کوشش می‎کند تا دانش‎آموزان را به ارزشهای والای جامعة پیشرفته و انسانی آشنا کند. (5)

- شخصیت متعادل، همراه با تسلط علمی معلم، او را از نظر دانش‎آموزانش، با ارزش و اعتبار می‎سازد. معلمی از نظر علمی قوی است که به روشهای ارائه محتوا و چگونگی برقراری ارتباط، ‌آگاه و بر آنها مسلط باشد.

معلم باید از نظریه‎های جدید ارتباطی از دانش‎های جدید روانشناسی و علوم رفتاری، به ویژه روانشناسی تدریس و یادگیری،  آگاهی کافی داشته باشد. پژوهش و آگاهی از علوم اجتماعی به ویژه روانشناسی اجتماعی نیز معلم را یاری خواهد کرد تا فرهنگ و ویژگی‎های خاص طبقات اجتماعی دانش‎آموزان را تا حدودی بشناسد و با شناخت خصوصیات فردی و اجتماعی آنان به برنامه‎ریزی فعالیت‎های آموزشی بپردازد.

- ترویج الگوی تدریس کاوشگری Inquirg که این الگو بر اساس نظر ریچارد ساچمن Richard Suchman بنا نهاده شده است و یکی از الگوهای خانوادة «اطلاعات پردازی» است . تربیت کاوشگر به منزله فرآیندی برای بررسی و تشریح پدیده‎های غیرمعمول، تعریف می‎شود. (6)

جوهر و اساس الگوی کاوشگری آن است که دانش‎آموزان از طریق معلم، کاوش علمی را بیاموزند. در حوزه آموزش و پرورش ما از پژوهش در امر درک و شناخت بهتر فرد، درک و شناخت بهتر روال آموزش و یادگیری و خلاصه،جهت یافتن شرایطی که در آن این روال (آموزش و یادگیری) به بهترین وجه به ثمر می‎رسد استفاده می‎کنیم.

- تحقیق و پژوهش علمی به معلم کمک می‎کند تا در زمینه‎های ارزنده‎ای از جمله عینیت‎گرایی Objectivity عادت تفکر علمی Habits of Scientific thinking و توانایی همکاری و همفکری با دیگران رشد یابد و مهارت لازم را کسب کند. هدف از پژوهش در آموزش و پرورش بهتر کردن کارآیی معلمان در مدارس و بوجود آوردن و ارائه مهارتها یا ارائه روش‎های جدیدی است که بتواند معلم را در حل مشکلاتی مستقیم یا غیرمستقیم با کلاس درس یا هر موقعیت زنده و واقعی که به مدرسه ارتباط دارد کمک کند. در این پژوهش‎ها معلم با موقعیت‎های واقعی و با دنیای کار عملاً و مستقیماً سر و  کار دارد.

- پژوهش در نهایت موجب رضایت‎مندی شغلی بیشتری برای معلم خواهد شد و همچنین تدریس او را موفق‎تر، بر اساس واقعیت‎ها و نیاز دانش‎آموزان و تدریس مطلوب و جدید می‎نماید. روشهای تدریس او همیشه منطبق با شرایط و ویژگی‎های خاص محل تدریس خواهد بود و دانش‎آموزانی که از کلاسهای او بهره می‎برند از نظر علمی و تربیتی در حد مطلوب و قابل قبولی قرار خواهند داشت.

منابع

1- دلاور ، علی (1375) – روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی- نشر ویرایش- تهران.

2- رؤوف، علی و محسن پور، بهرام (1377) – پژوهش در آموزش «مجموعه مقاله‎ها»- واحد انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش. تهران.

3- سجادی، سید مهدی (1373)- فرآیند تدریس «تجزیه و تحلیل روان شناختی و عملی فرآیند تدریس» مؤلفان C.M.Fleming – Elizabet Prrott – انتشارات تربیت – تهران.

4- سیف نراقی، مریم و نادری، عزت اله (1375)- روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی با تأکید بر علوم تربیتی- دفتر تحقیقات و انتشارات بدر- تهران.

5- شعبانی، حسن (1376)- مهارتهای آموزشی و پرورشی- (روش‎ها و فنون تدریس)- انتشارات سمت- تهران.

6- صفوی، امان اله (1380)- کلیات روش‎ها و فنون تدریس، متن کوتاه، همراه با الگوهای جدید تدریس- انتشارات معاصر- تهران.

7- نصفت، مرتضی (1374) اصول و روشهای آمار- جلد اول- انتشارات دانشگاه تهران.

[5][1][1] -Dewey , J. How We Think. Boston : Raytheon Education Company.1933.

[6][2][2] - Gay.R.L. Educational research, Mac Millan International Editions . 1990.

[7][3][3] -C.M.Fleming. “Teaching : a psychological analysis” . 1968.

[8][4][4] - Ryan , D-characteristics of teachers , American council on Education , Washington DC. 1960.

 منبع:http://shr-trc.isfedu.org/web/orggreen/?

cat=Journal&gid=3&id=33

نمونه ای چند ازعکس هائی از مدارس نروژ

یکی ازمدارس نروژ لازم به ذکر است که مدارس در اروپا

 دیوار یا نرده ندارد

ودورتادور تمام مدارس پوشیده از فضای باز و سبز میباشد

 

فضای داخل و بیرون یکی از مدارس

 در شهر بعروم (در نروژ*)

(ملکه نروژ در مدرسه راهنمائی همراه با شاگردان کلاس

در ساعت نهاری مدرسه)