مروری بر وضعیت کتاب‌های تئاتری در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

کمتر از انگشتان یک دستموضوع:ادبی و هنری

مروری بر وضعیت کتاب‌های تئاتری در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رضا آشفته بیست و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب ایران این انگیزه را به وجود آورده تا طی یک مرور کلی و اجمالی بتوانیم درباره وضعیت فعلی نشر کتاب تئاتر در کشورمان کنکاشی انجام دهیم. نمی‌توان در بین آن همه انتشارات فعال و پرکار به سراغ تعداد زیادی از آن‌ها رفت که به مقوله تئاتر و نمایشنامه‌نویسی به طور جدی می‌پردازند. ناگفته نماند که در نمایشگاه امسال نسبت به تمام عناوین و تیراژها سهم تئاتر از نشر کتاب کاملاً ناچیز است. در ادامه به سراغ تک تک نشرها رفته‌ایم تا درباره وضعیت فعلی و گذشته آن‌ها مروری داشته باشیم که در ادامه می‌خوانید. در یک جمع‌بندی در همین ابتدا می‌توان گفت که هر یک از انتشاراتی‌ها به تعداد کمتر از انگشتان یک دست، سال 87 را برای نشر کتب تئاتری آغاز کرده‌اند. نشر قطره: با دست پر نشر قطره امروز تبدیل به بزرگترین و فعال‌ترین نشر تخصصی در زمینه تئاتر و نمایشنامه‌نویسی شده است. این نشر در زمینه کتب آموزشی و پژوهشی بیشترین سرمایه‌گذاری لازم را انجام داده تا منابع درخور توجه و تأملی را برای اهل پژوهش و دانشجویان تئاتر فراهم کند. از این مجموعه تاکنون بیش از 50 عنوان کتاب چاپ شده است. همچنین پرداختن به نمایشنامه‌های ایرانی و خارجی هم یکی دیگر از دغدغه‌های اصلی نشر قطره است که روز به روز به تعداد این نوع آثار افزوده می‌شود. در یک حرکت جالب و ماندگار نشر قطره مجموعه آثار بزرگان نمایشنامه‌نویسی کشور مانند اکبر رادی، اسماعیل خلج، بهمن فرسی و خسرو حکیم رابط را در یک تا چند مجلد منتشر کرده است. در این سری هم در آینده شاهد مجموعه آثار محمود استادمحمد و دیگران خواهیم بود. نشر نیلا:"حرف، حرف، حرف" نشر نیلا در زمینه ادبیات نمایشی، شعر و داستان کاملاً تخصصی عمل کرده و امروز تبدیل به یکی از نشرهای اسم و رسم‌دار در زمینه نمایشنامه‌نویسی ایرانی و خارجی شده است. آزاد روح‌بخشان که در غرفه نشر نیلا به راهنمایی مراجعه‌کنندگان می‌پردازد، تنها نمایشنامه سال 87 این نشر را "حرف ، حرف ، حرف" نوشته دیوید آیوز معرفی می‌کند. کتابی کوچک که توسط حمید امجد، محقق، نمایشنامه‌نویس و استاد دانشگاه به فارسی برگردانده شده است. در فهرست این نشر آثاری از اکبر رادی مانند "آمیز قلمدون"، "باغ شب‌نمای ما"، "شب روی سنگفرش خیس"، از محمد رحمانیان"امیر"، "خروس"، "شهادت‌خوانی قدمشاد مطرب در طهران"و...، حمید امجد (بی شیر و شکر، پستوخانه، زائر، قضیه تراخیس و...) از محمد چرمشیر (کبوتری ناگهان، شش و بش، گذر پرنده‌ای از کنار آفتاب، می‌خواستم اسب باشم و ... ) به عنوان نمایشنامه‌نویسان مطرح و فعال ایرانی دیده می‌شود. در میان خارجی‌ها هم آثاری از ساموئل بکت (آخرین نوار کراپ،‌زیر چاپ)، آرتور کوپیت (آه پدر، پدر بیچاره ...)، تام استوپارد (بازرس هاند واقعی)، نیل سایمون (پابرهنه در پارک)، گونتر گراس (پابرهنه‌ها تمرین انقلاب می‌کنند)، آرسیتو فان (پرندگان)، ژان کوکتو (تصویر فراطبیعی دوریان گری)، امه سه‌زر (توفان)، دیوید ممت (جولی)، جان پاتریک (خانم سویچ عجیب)، هارولد پینتر (خیانت و دو نمایشنامه دیگر)، یانوش گلواتسکی (خانه)، سام شپارد (دکه بین راه)، کارل گئورک بوشنر (لئونس ولنا)، ادوارد آلبی (مرگ بسی اسمیت)، مجموعه آثار نمایشی یون فوسه و نمونه‌هایی از این دست دیده می‌شود. درباره تئاتر هم کتاب بازیگری"رضا کیانیان"، تئاتر قرن سیزدهم پژوهش حمید امجد و دفترهای تئاتر 1 تا 7 چاپ و منتشر شده است. همه این نمونه‌ها دست در دست هم می‌دهد تا از نیلا به عنوان یک نشر موفق و فعال در زمینه تعالی هنر تئاتر یاد کرده و اگر حمایت‌های لازم از این نوع نشرها صورت گیرد و علاقه‌مندان برای خریدن کتاب‌ها کمی از حد معمول بیشتر ولخرجی کنند مطمئناً این فهرست‌ها روز به روز طویل‌تر می‌شود. و این به معنای گسترش حقیقی هنر تئاتر خواهد بود. بدیهی است که کتاب بهترین و مؤثرترین ابزار و امکان توسعه یک علم یا حتی فن و هنر در کل دنیاست، و این زمانی محقق می‌شود که مردم از یک نوع کتاب خاص بیشتر استقبال کنند. البته در مملکت ما کتاب‌های فال و رمالی هنوز هم جزء پرفروش‌هاست چون هنوز هم دیدگاه واقع‌گرایانه برای رسیدن به آرزوها، رویاها و خواست‌های درونی کارایی چندانی در بین مردم ما ندارد. در صورتی که تئاتر بهتر از هر چیزی این دید واقع‌گرایانه را می‌تواند بین مردم توسعه بدهد. یکی دیگر از فعالیت‌های مهم نشر نیلا چاپ و نشر مجموعه کتاب‌های کوچک است که در این فهرست 59 نمونه از آثار چاپ شده و زیر چاپ با موضوع نمایشنامه، داستان و شعر دیده می‌شود. نشر افراز:"تئاتر ایران در گذر زمان" نشر افراز هم این روزها تبدیل به یک نشر تئاتری شده و با هدف ارتباط گرفتن با اهالی تئاتر و دانشجویان این هنر، کتاب‌های متنوعی را آماده نشر می‌کند. این نشر را توسط کتاب جادوی صحنه (زندگی تئاتری عزت‌الله انتظامی) می‌شناسیم که این کتاب تحت عنوان مجموعه تئاتر ایران در گذر زمان همچنان پیگیری می‌شود و جلد دوم آن به موضوع تئاتر از سال 1342 تا 1357 و جلد سوم آن به کارگاه نمایش از آغاز تا پایان (1348-1357) می‌پردازد. این مجموعه پژوهشی به گفته اعظم کیان افراز مدیر نشر افراز ادامه پیدا می‌کند. از کتاب‌های تازه منتشر شده نشر افراز می‌توان به نمایشنامه‌های "نفرین طبقه گرسنه"(سم شپارد-با ترجمه منوچهر خاکسار هرسینی)، "تبرئه شده" (جسیکا بلنک و اریک جنسون- با ترجمه منیژه محامدی)، "تبر" (آرمان وارطانیان- با ترجمه آندرانیک خچومیان)، "آرام اینجا زندگی می‌کند" و "دروازه‌ها" (کارینه خودیکیان- با ترجمه خچومیان)، "در همین نزدیکی"(علی میرزا عمادی) اشاره کرد. "تراژدی در عصر سیاسی یونانیان" پژوهشی از فرهاد سلیمان‌نژاد هم یک کتاب خواندنی و ماندنی است. در این کتاب به جنبه‌های پنهان اما بنیادین تراژدی‌ یونانی که همان ذات و کارکرد سیاسی تراژدی است، پرداخته شده است. اکسیر نقش "زندگی هنری محمدعلی کشاورز" نوشته اعظم کیان افراز و یاسین محمدی از دیگر کتاب‌های دیگر این نشر است که به زودی منتشر می‌شود. نوروز هنر:"فراسوی متن، فراسوی شگرد" جواد ذوالفقاری را با نمایش عروسکی می‌شناسیم. او نویسنده و کارگردان و استاد دانشگاه در زمینه نمایش عروسکی است. مترجم چیره‌دستی است و در زمینه ترجمه رمان و کتب علمی و پژوهشی هم آثار ارزنده‌ای را ترجمه کرده است. او همچنین ناشر است، نشر نوروز هنر که در زمینه نمایشنامه عروسکی، هنر عروسکی، نمایشنامه ایرانی، نمایش جهان و هنر داستان، سینما و غیره فعالیت می‌کند. "حرفه من" نوشته سرگئی ابراتسوف، "هنر عروسکی" نوشته بیل برد، با ترجمه جواد ذوالفقاری از مشهورترین کتاب‌های این نشر است. این نشر در سال 87 با فعالیت تازه‌ای همراه نیست. اما دو کتاب "کارگاه نمایش" (حمیدرضا ریشهری) و "فراسوی متن، فراسوی شگرد" (زندگی و آثار هنریک ایبسن، نوشته منصور کوشان) از جمله آثاری است که این نشر در اواخر سال 86 چاپ و منتشر کرده و هنوز تازگی خود را برای معرفی شدن به علاقه‌مندان به هنر تئاتر حفظ کرده است. جواد ذوالفقاری در غرفه خود در تکاپوی معرفی آثار منتشر کرده‌اش است، او از سفر به ایتالیا و سخنرانی درباره یک نوع نمایش عروسکی تازه کشف شده می‌گوید. نمایشی در همدان که با نخود عروسک‌هایی می‌سازند و بر اساس آن اجرا می‌کنند. نشر تجربه: درباره کارگردانان ایرانی حسن ملکی مدیر نشر تجربه که یکی از بی‌سابقه‌ترین فعالیت‌های نشر را در ایران به ثبت رسانده در غرفه‌اش نشسته و در سکوت خود غرق شده است. از او می‌پرسم که کتاب تازه داری؟ پاسخش نه است، چون در شرایط فعلی انتشار نمایشنامه مشکل شده است. او که در یکی دو سال اخیر کمتر کار ارائه کرده. امسال با یک مجموعه درباره کارگردانان ایرانی آثار تازه‌ای را در نمایشگاه عرضه کرده است. یک مجموعه 10 جلدی که از این مجموعه 4 مورد درباره شاهین سرکیسیان، عباس جوانمرد، حمید سمندریان و اگر حافظه‌ام یاری کند داود رشیدی است و مابقی نیز در مرحله کسب است. حسن ملکی با کتاب‌های تجربه و انتشار کتاب‌های کوچک با موضوع نمایشنامه و داستان شهرت پیدا کرد، مجموعه‌ای که می‌توانست تداوم پیدا کند، اما بازار خرید و عدم حمایت‌های لازم برای نشر کتاب هنری و ادبی، مانع از بروز این خلاقیت در سطح گسترده‌تر شده در صورتی که با پخش این مجموعه در سطح کشور می‌شد که این راه را با پشتکار بیشتری ادامه داد. نشر فردا نشر فردا از نشرهای مهم شهرستانی در زمینه نشر کتب تئاتری به شمار می‌آید. این نشر در شهر اصفهان فعال است و بخش عمده‌ای از کتب خود را به تئاتر اختصاص داده است. این نشر با انتشار مجموعه آثار هنریک ایبسن و آگوست استریندبرگ با ترجمه اصغر رستگاری شهرت بزرگی در کشور پیدا کرده. از دیگر آثار این نشر می‌توان به "کرگدن" اوژن یونسکو (مدیا کاشیگر)، "عروسی خون" و "دوشیزه رزیتا" فدریکو گارسیا لورکا (فانوس بهادروند)، "زنده باد مرگ" فرناندو آرابال (مدیا کاشیگر)، "فضای خالی" پیتر بروک (اکبر اخلاقی)، کار هنرپیشه بر نقش استانیسلاوسکی (پرویز تأییدی)، "جرقه‌ای در ظلمت" برتولت برشت (رضا کرم رضایی)، "رویای آمریکایی" ادوارد آلبی (رضا کرم رضایی)، "مستأجر جدید" اوژن یونسکو (رضا کرم رضایی)، هنریک ایبسن، مایکل مابرو (هلن اولیایی نیا)، ویلیام شکسپیر نویسنده یا ... (هلن اولیایی نیا) و "بوطیقای ارسطو" (هلن اولیایی نیا)، "زنان تروای ست‌کا( عبدالله کوثری)، "گردهم‌آیی خانوادگی" تی.اس.الیوت (هوشنگ اسدی)، "دکتر فاستوس" کریستوفر مارلو (لطفعلی صورتگر)، "کودکی یک رئیس" ژان پل سارتر (محمدعلی سپانلو)، "اورستیای آیسخولوس (عبدالله کوثری)، "شاه لیر" ادوارد باند (هوشنگ حسامی) و... اشاره کرد. همین مجموعه رنگین خبر از زحماتی مضاعف می‌دهد تا بهترین آثار نمایشی دنیا با بهترین مترجمان در یک مجموعه گردآوری شود. متأسفانه پخش آثار فردا به بهترین نحو صورت نمی‌گیرد، و عرضه این آثار در تهران به شکل تقریباً نامعلومی است و به همین جهت این آثار در اختیار علاقه‌مندان خود به راحتی قرار نمی‌گیرد. دیده شدن فعالیت یک نشریه به پخش خوب آن هم بستگی دارد و نباید در این باره کوتاهی کرد. نشرهای دیگر انتشارات نگیما، نشر چشمه، نشر نی، نشر ثالث، نشر ماه‌ریز، انتشارات روزبهانی، انتشارات هرمس، نشر مروارید و نشرهای دیگر نه به طور تخصصی که به طور هرازگاهی درباره تئاتر و نمایشنامه‌نویسی آثاری را منتشر کرده‌اند. انتشارات نمایش:"کارگردانی تئاتر پست مدرن" انتشارات نمایش وابسته به مرکز هنرهای نمایشی، انتشاراتی نسبتاً فعال است. این نشر بسته به شرایط و مدیریت‌های مختلف، فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. این نشر که کاملاً تخصصی است و فقط به هنر نمایش می‌پردازد، متأسفانه سرمایه و بودجه زیادی برای رونق کار انتشارات نمایش در اختیار ندارد و بنابراین نمی‌توان از آن انتظار داشت که در رونق وضعیت تئاتر کشور مؤثر باشد. "کارگردانی تئاتر پست مدرن" ترجمه صمد چینی‌فروشان  و "آفرینش و زندگی با عروسک‌های صحنه" تألیف فرناز بهزادی آخرین آثار منتشر شده این نشر هستند.   به قلم آقای رضا اشفته منبع سایت شعر نو:   http://shereno.com/index.php?op=artist

نوشته شده در شنبه 21 اردیبهشت 1387